Po co studenci PWSZ jeżdżą w Sudety

Arkadiusz Wołoszyn*


Od momentu uruchomienia specjalności pracownicy Zakładu prowadzili w cyklu nauczania przedmioty, które odbywały się w różnych warunkach środowiska geograficznego.

Wśród nich wystąpiły zatem formy rekreacji i turystyki żeglarskiej, kajakowej, rowerowej, jeździeckiej, turystyki autokarowej, turystyki osób niepełnosprawnych itd. Nieprzerwanie w programie znajdowały się także przedmioty realizowane w górach, były to: Turystyka kwalifikowana, Turystyka narciarska, Organizacja imprez turystycznych, Kursy na stopień państwowy instruktora rekreacji ruchowej oraz Kursy doskonalenia jazdy na nartach.

W semestrach letnich najczęściej wykorzystywaną formą przedmiotów przeprowadzanych w górach była wędrówka piesza. Wykonywana była jednorazowo w czasie trzyletnich studiów pod koniec pierwszego lub drugiego roku studiów, w miesiącach od maja do lipca. Był to zatem kilkudniowy wyjazd w polskie góry (najczęściej 5 dni zgrupowania w Sudetach), w czasie którego realizowano około 60 godzin dydaktycznych, w zależności od systemu studiów (występował bowiem podział na studia niestacjonarne i stacjonarne).

Zgrupowanie poprzedzone było zajęciami wprowadzającymi (dwa lub trzy spotkania na terenie Uczelni), w czasie których podawano założenia programowe, warunki zaliczenia oraz dzielono grupę studentów na podgrupy robocze. Każdorazowo celem wyjazdu było opanowanie umiejętności planowania, programowania, uczestniczenia i obsługiwania kilkudniowej, górskiej imprezy turystyczno-rekreacyjnej w oparciu o obowiązujące w tym zakresie zasady i metody pracy oraz zdobycie możliwie wysokich kwalifikacji turystycznych.

Poszczególne podgrupy robocze, w zależności od obowiązków określonych w nazwie, przygotowywały i wykonywały projekt wyjazdu na różne sposoby. Grupa „koncepcyjno-programowa” określała zadania oraz planowała imprezę. W trakcie realizacji czuwała, aby postawione cele były osiągnięte, a w sytuacjach awaryjnych dokonywała koniecznych korekt programu. Grupa „noclegowo - żywieniowa” zajmowała się znalezieniem odpowiedniej bazy pobytowej oraz dbała o dostosowanie usług do potrzeb uczestników i wymogów programowych. Grupa „ubezpieczeniowo-sanitarna” dokonywała rozeznania wśród ofert ubezpieczycieli, a następnie wykupywała odpowiednią polisę. W trakcie wyjazdu opiekowała się osobami poszkodowanymi, zabezpieczając miejsce wypadku, udzielając niezbędnej pomocy lub wzywając pomoc z zewnątrz. Do obowiązków grupy należało także nadzorowanie procesu powypadkowego w zależności od sytuacji i zgodnie z wymogami wykupionej polisy. W zakresie zadań grupy „transportowej” było rozeznanie w zakresie logistycznym, następnie dopasowanie do tych potrzeb środków transportu. Grupa zajmowała się także współpracą z osobami świadczącymi usługi pilotażowe i przewodnickie. Opiekę nad środkami płatniczymi sprawowała grupa „finansowa”. Grupa dbała, aby zbiórka funduszy oraz poczynione wydatki były zgodne z potrzebami programowymi i zasadami rachunkowości. Dodatkowym zadaniem tej grupy było wykupywanie biletów wstępu do obiektów, parków itd. oraz wynajmowanie dodatkowego sprzętu turystyczno-rekreacyjnego, typu: kaski, latarki, raki, kijki spacerowe itd. Kolejną grupą roboczą była grupa „animatorów czasu wolnego”, która w oparciu o oferty regionalne oraz własną pomysłowość opracowywała i przeprowadzała program rozrywkowo-kulturalny. Celem tych zajęć było również uzupełnianie i utrwalanie wiedzy krajoznawczej nabywanej w czasie wędrówek terenowych. Powoływano także grupę „sprawozdawczo - sondażową”, która kompletowała teczkę imprezy oraz badała, za pomocą własnego kwestionariusza ankiety, opinie uczestników na temat przygotowania i realizacji projektu przez poszczególne grupy robocze. Całością prac koordynował, wybrany wśród studentów, kierownik grupy, który pozostawał w stałym kontakcie z prowadzącym przedmiot nauczycielem.

Program przedmiotu zawierał treści z zakresu teoretycznych podstaw organizacji i uprawiania turystyki w górach. Do tej części zajęć studenci przygotowywali się indywidualnie, a ich wiedza była weryfikowana na seminariach, które zajmowały wybrane popołudnia górskiego zgrupowania. W trakcie seminariów, oprócz zagadnień dotyczących bezpieczeństwa, ratownictwa, topografii terenu, podstaw prawnych, fizjologii wysiłku, wyposażenia turysty górskiego itd., omawiano przebieg i planowano kolejne etapy wędrówek. Podczas wędrówek, które zaczynały się rano, a kończyły popołudniu, studenci przedstawiali zwiedzane miejsca oraz elementy mijanego ekosystemu sprawdzając się w roli przewodników grupy. Musieli zatem wykazać się umiejętnością organizowania szyku marszowego i przodowania grupie poruszającej się w środowisku zurbanizowanym i przyrodniczym z zachowaniem bezpieczeństwa i wykorzystaniem zasad metodyki. Pokonując coraz ciekawsze i trudniejsze fragmenty szlaków uczestnicy kompletowali jednocześnie punkty niezbędne do zdobycia Górskiej Odznaki Turystycznej stopnia popularnego lub brązowego.

Efekty tak prowadzonego kształcenia były oceniane na poszczególnych etapach zajęć oraz w trakcie praktycznego i teoretycznego zaliczenia końcowego, które odbywało się ostatniego dnia zgrupowania. Zaliczenie praktyczne polegało więc na przodowaniu grupie poruszającej się po narzuconym fragmencie szlaku oraz na przedstawieniu zasięgu własnych prac wykonanych w ramach grupy roboczej. Druga część zaliczenia była sprawdzianem wiedzy z teoretycznych podstaw organizacji i obsługi turystyki górskiej oraz nabytej wiedzy krajoznawczej. Efektem końcowym był również dokument w postaci teczki imprezy.

W semestrach zimowych przedmiotem najczęściej przeprowadzanym w górach była Turystyka narciarska, która również występowała jednorazowo w trakcie trzyletnich studiów. Zajęcia z tego przedmiotu, podobnie jak omawianej wędrówki letniej, były realizowane w formie kilkudniowego zgrupowania w Sudetach (5-6 dni), oczywiście w miesiącach zimowych (od stycznia do marca). Podobieństw miedzy letnim i zimowym zgrupowaniem występowało znacznie więcej, bowiem zarówno liczba godzin, organizacja zajęć wprowadzających, przyjęty podział na grupy robocze, a nawet przebieg imprezy były niemal takie same. Różnica w założeniach programowych wynikała ze specyfiki zimy, pory roku wymuszającej działania zapobiegające małej odporności organizmu ludzkiego na zimno oraz braku naturalnych umiejętności poruszania się po śniegu. W programie znalazły się więc elementy nauki podstaw poruszania się na nartach biegowych i zjazdowych oraz nauki wykorzystania zimowych środków transportu. Omawiano charakterystykę aury zimowej, terenów i infrastruktury narciarskiej oraz zasady bezpiecznego przebywania w górach zimą.
W trakcie zajęć praktycznych studenci penetrowali tereny narciarskiej, jeżdżąc po trasach biegowych i nartostradach w szykach marszowych lub ustawieniach ćwiczebnych. Różnica w zaliczeniu końcowym polegała zaś na wykorzystaniu nart w trakcie symulacji świadczenia usługi przewodnickiej grupie turystów (pozostałym członkom grupy), którzy także poruszali się na nartach. Po tych zajęciach studenci składali dokument końcowy w postaci teczki imprezy.

Nieobligatoryjną formą wykorzystywania gór w nauczaniu studentów były przeprowadzane przez pracowników Zakładu Organizacji i Obsługi Rekreacji i Turystyki  kursy narciarskie. Prowadzone były również kursy na stopnie zawodowe instruktora rekreacji ruchowej ze specjalnościami narciarstwa biegowego i narciarstwa zjazdowego. Oprócz umożliwienia zdobycia kwalifikacji, szkolenia miały na celu unifikację umiejętności praktycznych i wiedzy teoretycznej słuchaczy z zakresu narciarstwa do poziomu niezbędnego w pracy instruktorskiej. Kursy odbywały się późną zimą w kompleksie narciarskim jaki tworzą miejscowości Szklarska Poręba i Jakuszce.

W trakcie dwutygodniowego zgrupowania realizowano program godzinowy narzucony przez Ministra Edukacji Narodowej i Sportu. Program składał się z zajęć teoretycznych dotyczących podstaw rekreacji ruchowej oraz zajęć z narciarstwa określonych programem Polskiego Związku Narciarskiego. Zajęcia praktyczne w górach, które rozpoczynały się rano, a trwały do późnych godzin popołudniowych, polegały na doskonaleniu jazdy technicznej na różnych poziomach nauczania i w zróżnicowanych warunkach śnieżnych, poznawaniu sposobów i metodyki nauczania narciarstwa, hospitowaniu oraz samodzielnym prowadzeniu zajęć nauki jazdy na nartach. Wieczorami odbywały się wykłady z teorii narciarstwa i rekreacji ruchowej, prezentowano i analizowano filmy metodyczne oraz materiały filmowe nagrywane w trakcie zajęć terenowych. Kursy kończyły się egzaminami praktycznymi z jazdy technicznej i z nauczania jazdy na nartach oraz egzaminami teoretycznymi z podstaw rekreacji ruchowej i teorii narciarstwa. Osoby, które zdały stosowne egzaminy mogły otrzymać dwie legitymacje instruktora rekreacji ruchowej, jedną ze specjalnością narciarstwa zjazdowego, a drugą narciarstwa biegowego. Mimo dużej intensywności i wysokich wymagań kursy miały swoją renomę oraz cieszyły się popularnością zwłaszcza wśród osób pochodzących z terenów górskich.

Pracownicy Zakładu organizowali i prowadzili także kursy doskonalenia jazdy na nartach zjazdowych. Kursy, które powstawały z myślą o środowisku uczelnianym, znajdowały swoich zwolenników wśród gorzowian i mieszkańców okolicznych miejscowości. Celem kursów było stworzenie możliwości do aktywnego odpoczynku połączonego z podnoszeniem umiejętności jazdy na nartach. W trakcie zajęć uczestnicy poznawali prawidłowe sposoby wykonywania ewolucji narciarskich oraz mogli, pod okiem specjalistów, doskonalić własne umiejętności. Wieczorami odbywały się prelekcje dotyczące technik jazdy, konserwacji nart, wyposażenia, terenów narciarskich itd. W celu zobrazowania postępów analizowano materiały filmowe nagrywane w trakcie zajęć oraz przedstawiano filmy metodyczne. Na zakończenie uczestnicy otrzymywali zaświadczenie potwierdzające udział w kursie doskonalenia jazdy na nartach. 

Praktyka zawodowa oraz  dydaktyczna kadry Zakładu wskazuje na wyjątkowe korzyści stosowania form terenowych w procesie nauczania. Dobrym przykładem tych zależności są właśnie zajęcia organizowane w górach. Pokazują one, że atrakcyjność turystyczna terenów górskich jest studentom znana niemal powszechnie, ale już niekoniecznie znana jest codzienność życia na obszarach z dynamicznym krajobrazem i klimatem. Dużo większą trudność sprawia studentom wyobrażenie sobie problemów działalności zawodowej związanej z turystyka i rekreacją w górach. Dopiero udział w zajęciach przeprowadzonych w takich miejscach, w których, jak zauważają studenci, „ciągle jest pod górę”, a „wiatr nawiewa śnieg w oczy” uświadamia rolę i odpowiedzialność jaka ciąży na organizatorach wypoczynku, zwłaszcza tego aktywnego i górskiego.

Twórcy programów studiów na kierunku turystyka i rekreacja w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w Gorzowie są przekonani o wyższości kompetencji absolwenta, który praktykował w środowisku górskim nad tym, który zna takie warunki z przekazów wirtualnych. Przedstawienie wypracowanych i praktykowanych własnych form pracy w górach oraz związanej z tym promocji Uczelni w środowisku lokalnym i wśród mieszkańców Sudetów powinno być dodatkowym argumentem broniącym tezy, że warto ponosić ryzyko i koszty organizacji zajęć terenowych w nauczaniu kadr dla potrzeb turystyki i rekreacji.  Dlatego przyjęta strategia kształcenia w PWSZ w Gorzowie w zakresie turystyki i rekreacji wskazuje na dalsze wykorzystywanie zajęć terenowych, które bez wątpienia podnoszą  poprzeczkę organizacyjną ale kształtują specjalne zmysły obserwacji, przewidywania i interpretacji zdarzeń oraz umiejętności wyboru rozwiązań kompromisowych, bez posiadania których trudno jest funkcjonować w branży turystyczno - rekreacyjnej.

* Arkadiusz Wołoszyn jest kierownikiem Zakładu Organizacji i Obsługi Rekreacji i Turystyki w PWSZ, pełniący obecnie funkcję prorektora ds. organizacji i rozwoju Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Gorzowie