Wariograf w USA obawy naukowe, a praktyka policyjna

Narzędzie do identyfikacji współpracowników ZSRR i gejów

W 1915 roku amerykański psycholog, teoretyk feministyczny i przyszły twórca Wonder Woman, Williams Marston, zauważył u swojej żony niezwykłe zjawisko. Otóż gdy się złościła lub podniecała, podnosiło się jej ciśnienie krwi. Zasugerował, że zadając różne pytania, w oparciu o aktywność układu sercowo-naczyniowego, może przyłapać współmałżonkę na kłamstwie lub zatajeniu prawdy. 

Kiedy Stany Zjednoczone przystąpiły do I wojny światowej, Marston zasugerował opracowanie urządzeń wykrywających szpiegów dla Departamentu Obrony. To pozwoliło mu rozpocząć formalna pracę na d urządzeniem, często z kobietami jako przedmiotami eksperymentów. Kilka lat później wynalazca próbował przetestować prekursora wariografu w sądzie, ale wniosek został odrzucony, ponieważ środowisko naukowe nie zaakceptowało urządzenia.

• - To tylko zachęciło Marstona do dalszego tworzenia urządzenia zdolnego do synchronicznego rejestrowania parametrów oddychania, aktywności układu krążenia i oporu elektrycznego skóry. Marston nie jest uważany za autora współczesnego wariografu, (lie detector test) ale to dzięki jego badaniom kalifornijski policjant John Larson stworzył urządzenie.

Dylematy naukowe, a praktyka korzystania z wariografu 

Chociaż Marston i Larson opowiadali się za aktywnym wykorzystaniem lie detector test (wariografu) w pracach dochodzeniowych i procesowych, społeczność naukowa uznała go za zbyt stronniczy instrument. Podkreślił, że zmiany parametrów życiowych przesłuchiwanego na wariografie nie mogą być traktowane jako dowód prawdziwości lub fałszywości jego słów, ponieważ mogą być spowodowane nie chęcią skłamania, ale strachem lub stresem. Co więcej naukowcy uważają, że nie ma obiektywnych zasad interpretacji wyników testy wariografem. 

• - Specjaliści od wariografu interpretują to, co widzą na swój własny sposób i dość trudno jest złapać ich na błędzie. 
• - Jeden obserwator może pomylić wzrost ciśnienia krwi z próbą kłamstwa, podczas gdy inny może w ogóle nie zwracać na to uwagi. 

Ryzyko stronniczości jest tak wysokie, że niemożliwe jest użycie urządzenia w sądzie - uważają naukowcy w USA. Nie wpłynęło to na postrzeganie urządzenia w praktyce, dlatego wiele organizacji zignorowało twierdzenia ówczesnych naukowców, postrzegając wykrywacz kłamstw jako cenne i przydatne narzędzie.

Zobacz: Instytut Badań Wariograficznych - Wariograf w Polsce 

 Na usługach policji 

Skuteczność wariografu pozwoliła mu zawitać do systemu policyjnego, gdyż śledczy używali go do testowania i rekrutacji podejrzanych. W połowie XX wieku wariograf trafił do amerykańskich departamentów rządowych, fabryk i banków. Po rozpoczęciu zimnej wojny i polityce makkartyzmu agenci wywiadu używali wykrywacza kłamstw do identyfikacji zwolenników ZSRR i homoseksualistów. Rok później w kraju powstało American Polygraph Association, które opowiadało się za kontynuacją badań w dziedzinie wykrywacza kłamstw i szkoleniem nowych specjalistów.

Powszechna popularność wariografu i kontrowersje wokół niego 

Od października 2011 r. do kwietnia 2017 r. policja stanu Waszyngton przeprowadziła 5746 testów wariograficznych na potencjalnych rekrutach. Jeden specjalista przyłapał na kłamstwie mniej niż 20% kandydatów, a inny odrzucił 50% kandydatów. Decyzje o odmowie pracy były podejmowane na podstawie wyników wykrywacza kłamstw, nawet jeśli wszystkie wcześniejsze testy fizyczne i psychiczne kandydata przeszły bezbłędnie. Nie było dalszych przesłuchań w sprawie domniemanych przestępstw, wnioskodawcy zostali po prostu zmuszeni do opuszczenia szeregów policji. 

• - Departamenty rządowe mają prawo żądać od siebie nawzajem wyników badań wariografem w celu weryfikacji kandydata. 

Oznacza to, że jeśli danej osobie odmówiono pracy na podstawie wyników testów w jednym miejscu, istnieje duże prawdopodobieństwo, że to samo stanie się w innej instytucji federalnej. Fakt ten budzi powszechne kontrowersje. 

Skuteczne narzędzie?

W latach 2017-2021 policja w Phoenix w Arizonie przeprowadziła 3711 testów wariografem podejrzanych o przestępstwa. Spośród nich w trakcie lub po kontroli 96 osób przyznało się do popełnienia przestępstw, w tym dwóch przypadków wymuszenia i czterech przypadków zabójstwa. Zdaniem amerykańskiej policji, wariograf pozostaje przydatnym policyjnym narzędziem. Członkowie APA nieustannie pracują nad udoskonaleniami mającymi na celu zarówno zwiększenie zawartości informacyjnej testów wariograficznych, jak i poprawę ram prawnych. Ponadto w każdym ze stanów USA działają regionalne organizacje egzaminatorów poligraficznych, a także dwa stowarzyszenia - Stowarzyszenie Policyjnych Ekspertów Poligraficznych oraz Stowarzyszenie Ekspertów Poligraficznych specjalizujące się w ściganiu przestępstw popełnionych na tle seksualnym.